86.ROCZNICA NOCY KRYSZTAŁOWEJ

Uczniowie nasze szkoły pamiętali o 86. rocznicy NOCY KRYSZTAŁOWEJ. Na lekcjach historii omawialiśmy przyczyny, przebieg i skutki tego, jakże tragicznego wydarzenia w przedwojennej historii naszego miasta.  Noc kryształowa (niem. Kristallnacht, Reichskristallnacht lub Reichspogromnacht) to pogrom Żydów w nazistowskich Niemczech zainicjowany przez władze państwowe, w nocy z 9 na 10 listopada 1938.

Ulice niemieckich miast (m.in. ówczesnego Bolesławca) zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań i sklepów, stąd też nazwa pogromu. Druga teoria co do nazwy mówi o „krystalizacji”, czyli oczyszczeniu narodu niemieckiego z przedstawicieli innych narodów, przede wszystkim Żydów. Naziści nie tylko przyzwolili na prześladowania ludności żydowskiej, ale również nadali im zorganizowany charakter. Choć akcja miała być spontaniczna, uczestniczyły w niej bojówki SA, a nawet członkowie SS (eskadr ochronnych). W efekcie:
zamordowano 91 osób narodowości żydowskiej,
spalono 171 synagog – w tym synagogę w Bolesławcu (jedną z największych na obszarze Dolnego Śląska)
zniszczono 7500 sklepów należących do Żydów,
zdemolowano 171 domów mieszkalnych,
zbezczeszczono prawie wszystkie cmentarze (kirkuty) żydowskie,
osadzono w obozach koncentracyjnych 26 tys. Żydów.

W 1876 r. na Przedmieściu Mikołajskim, na skwerze przy Teichpromenade (obecnie u zbiegu ul. Kubika i Wąskiej), rozpoczęto budowę synagogi. Jej lokalizacja była bardzo prestiżowa – przy Promenadzie, niedaleko licznie odwiedzanej przez mieszkańców Bolesławca sali koncertowej i balowej „Odeon”, nad brzegami stawu miejskiego. Budynek został usytuowany w pobliżu dawnej dzielnicy żydowskiej. Pomysłodawcą budowy synagogi był kupiec Israel Hülse, a głównym sponsorem – bankier Sachs. Koszt budowy oszacowano na 50 tys. marek. Projekt synagogi przygotował bliżej nieznany architekt Zschetzschingk, a budową kierował mistrz Bergmann. Obiekt zbudowany był na planie centralnym, o tzw. formach orientalizujących, zwieńczony kopułą (w podstawie kopuły umieszczono otwory wypełnione taflami wielobarwnego szkła). Podstawowym materiałem użytym do budowy synagogi była czerwona cegła.

Kamień węgielny położono 29.09.1877 r., a zakończenie budowy i uroczystość poświęcenia synagogi nastąpiła niecały rok później – 17.09.1878 roku. Przy synagodze umieszczono tablicę poświęconą Israelowi Hülsemu, który przyczynił się do powstania synagogi. Zdaniem P. Mariusza Olczaka wzdłuż synagogi umieszczono mogiły i pomniki poświęcone najwybitniejszym członkom bolesławieckiej społeczności żydowskiej.

W czasie Nocy Kryształowej z 9 na 10.11.1938 r. synagoga została podpalona. Bolesławiecka synagoga płonęła pod nadzorem miejscowej straży pożarnej, która pilnowała, aby ogień nie przeniósł się na sąsiednią zabudowę. Synagogi nigdy już nie odbudowano. Już dwa lata później na skraju  Bolesławca powstał obóz pracy przymusowej dla Żydów, zamieniony w 1944 roku w filię niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. 9 listopada to szczególny dzień pamięci o tych, którzy padli ofiarą przemocy i prześladowań. Obchody Nocy Kryształowej przypominają nam o znaczeniu tolerancji i  szacunku dla drugiego człowieka. Tolerancja to dążenie do zrozumienia innych.

Źródło: https://sztetl.org.pl/pl/media/104555?ref=art&nid=83046  

Beata Orczyk